Donostiako Morlans auzoan hasiko da lurperatzen Gipuzkoako hiriburuko metroa, Errenteria aldetik etorrita. Amara Zaharreko Arbaizenea muinoaren azpitik, Easo plazaren behetik –geltokia izango du– jarraituko du Urbieta kalerantz, eta Arrasate eta San Martzial kaleetan zehar segi, 30 metroko sakonerako Kontxako metro geltoki berriraino. Hortik aurrera, Kontxako Pasealekua zeharkatuz eta hondartzaren azpitik pasatuz, Mirakontxa azpitik Antiguara iritsiko da, auzoa lurpetik oso-osorik zeharkatu eta Bentaberriko geltoki berriraino iristeko. Ondoren, “S” moduko bat eginez, Eusko Trenek Lugaritzen daukan geltokian egingo du bat berriz ere egungo trenbidearekin. Guztira, Donostian barrena 4,2 kilometro egingo dituen azpiegitura izango da.

2017ko azaroan hasi ziren metroa eraikitzeko lanak, eta ordutik gaurdaino aurrekontuaren %35 inguru erabili dute jada –180 milioi euro, guztiak Eusko Jaurlaritzak jarritakoak–. Azkar ari dira lanean, baina erritmo ezberdinetan eremu batzuetan eta besteetan. Lugaritzetik Antigua alderako zatian tunela abiadura bizian zulatu dute, baita hiriaren beste aldeko Morlans-Easo plaza zatian ere. Aldiz, Erdialdean arazoak topatu dituzte; izan ere, hiria hareatza baten gainean eraikita dago, eta lur mota horrek zailtasun handiak planteatzen ditu zulaketa egonkorrerako.

Easo kalean ari dira etorkizuneko geltokiko bidaiarien sarbidea eraikitzeko prestaketa lanak egiten, baita San Martin kalean ere. Baina Erdialdeko lanek hainbat hilabetetako atzerapena daramate, nahiz eta ez dagoen informazio argirik horren zergatiaz. Satorralaia bizilagunen mugimendua da gaiaz gehien arduratzen ari den taldea, eta bertako kide den Mikel Alvarezen aburuz gero eta zantzu gehiago dago aurreikuspen teknikoak okerrak izan direla ondorioztatzeko, eremu jakin horretan bederen. Joan deneko bederatzi hilabeteotan dozenaka zundaketa geotekniko egin dituzte Amaran eta Erdialdean, baina oraindik benetako tunelak zulatzeko urratsa ez dute eman.

Dena den, azken garaiotan Donostian zeresan handiena ematen ari dena Antiguako Pio Baroja eremuan metroak izango lukeen larrialdi irteeraren kontua da. Ibilbidearen erdian dago aurreikusita gutxi gorabehera, eta, larrialdi irteera egiteko, egun metroa eraikitzeko lanak egiteko erabiltzen ari diren eraso-arrapala baliatzea dute asmo. Etengabekoa da kamioien joan etorria bertan, pareko aldapatik ikus daitekeen bezala. Aipatu eraso-arrapala 494 metroko tunel bat da, eta 68 metroko pendiza du, irteera puntutik Mirakontxa azpitik igaroko den metroko linearekin bat egin arte.

Hain distantzia eta aldapa luzea gainditzeko (24 pisuko eraikin baten altuera), aurreikusitako larrialdi irteerak 400 eskailera izango ditu. Eta ez du ibilgailurik erabiltzeko aukerarik eskainiko. Hau da, sute bat edo istripu bat gertatuz gero, bidaiariek 400 eskailera eta %15eko malda gainditu beharko lituzkete aire zabalera irteteko. Horren berri izandakoan, epaitegian salaketa jarri zuen Satorralaia mugimenduak. Eusko Jaurlaritzaren erantzuna izan zen segurtasun eta larrialdi neurriak egokiak zirela, AEBetako NFPA 130. araua betetzen zutela-eta.

«Askok ez lukete irtetea lortuko»

Hans Heydemann ingeniari alemaniarra suteen prebentzioan aditua da. Bada, Heydemanni deitu zioten Satorralaiako kideek egoera bertatik bertara ikusi eta bere iritzia eman zezan. Baita eman ere, hamalau orrialdeko txosten batean. Egunotan Donostian izan da eta hitzaldia eskaini du, “larrialdi irteera” horrek dauzkan arazo guztiak azaltzeko. Hasteko, delako NFPA 130. araua aplikatuz gero, gutxienez bi larrialdi irteera izan beharko lituzke Donostiako metroak, 762 metrotik behin bat izatea agintzen baitu. Orain lanerako arrapalada eta gero larrialdi irteera izango litzatekeen irteerari buruz honakoa dio hitzez hitz Heydemannen txostenak: «Ez du balio, daukan luzeragatik, %15eko pendiz handiagatik eta 68,2 metroko desnibelagatik. Norberak bere burua salbatzea izugarri zaila izango litzateke eta ahalegin fisiko handia eskatuko luke. Pertsona askok, bereziki zaharrek, ahulek eta umeek, ez lukete lortuko; bidean harrapatuta geratuko lirateke, eta, bide batez, atzekoak trabatuko lituzkete».

Arazo nagusi horrez gain, beste asko ere aipatzen ditu ingeniari alemaniarrak, hala nola ebakuazio korridoreak estuegiak direla, espaloi horietatik larrialdi irteerako galeriara metro erdiko jauzia dagoela, trenbidea zeharkatzeko pasabiderik ez dagoela, bentilazio sistema ez dagoela ondo diseinatuta, kea irteteko zuloa «erabat ezgaia» dela, erreskaterako ibilgailuak ezingo liratekeela arrapaladan ibili, ebakuazio taldeei itxoiteko eremu segururik (suak iristerik ez duen gela itxiak) ez dagoela aurreikusita…

Bidaiarientzako larrialdi irteera bakarra izateaz gain, Pio Barojako arrapala erdibituta geratuko litzateke: zati bat bidaiariak irteteko izango litzateke, eta, bestea zatia, emergentziazko bentilaziorako eta kea irteteko. Heydemannek, ordea, ondorioztatu du ez lukeela ondo funtzionatuko ez eginkizun batean ez bestean, «gaizki diseinatuta» egoteagatik.

Ez dira, zorionez, eguneroko ogia, baina metroetan istripuak gertatu gertatzen dira. Ingeniari alemaniarrak bere hitzaldian esan moduan, XXI. mende honetan 280 hildako eta ehunka zauritu izan dira munduan zehar izandako bost istripu eta atentatu larrienetan. 2003an Hego Koreako Daegu hirian sutea eragin zuen bere buruaz beste egin nahi zuen pertsona batek (197 hildako), 2005ean atentatua izan zen Londreseko metroan (56 hildako), 2011n Minskeko metroan beste atentatu bat izan zen (15 hildako), 2015ean kea zabaldu zen ezagutzen ez diren arrazoiak tarteko Washingtoneko metroan (hildako bat) eta 2017an beste atentatu bat izan zen San Petersburgoko metroan (11 hildako).

Asko dira metroa beharrezkoa ikusten ez duten donostiarrak. Metroak 150.000 bidaiari mugitzen dituzten lineatarako aurreikusi izan dira, eta Donostialdeak ez ditu inondik inora ematen zenbaki horiek: Topoak, adibidez, 20.000 pertsona garraiatzen ditu eguneko. Inbertsio ekonomikoa ere galanta da. 180 milioi euroko aurrekontua izanik metroak, kilometro bakoitzak 40 milioi eurotik gorakoa kostua du oraingoz. Hori bai, gero eta ziurragoa da hasierako aurrekontua gainditu egingo dela azkenerako.

Mikel Alvarezen ustez, garraio publiko eta jasangarriaren ikuspuntutik, apustu okerra da metroa, batik bat autobusari kenduko lizkiokeelako bidaiariak, ez autoei. Eusko Jaurlaritzaren asmoetan dago Donostiako zenbait autobus linea kendu eta beste zenbaitetan murrizketak egitea, esate baterako, maiztasunari dagokionez. Bien bitartean, metroaren egitasmoak, honakoa dio hitzez hitz: «Donostiako bihotz turistikoan ematen ari diren merkataritza-garapen indartsuei euskarri ematea du helburu metroak». Bada, kontuan izan behar da Gipuzkoako hiriburuak Dbus, Lurraldebus, RENFE, Euskotren… badituela egun.

Irisgarritasunari dagokionez eta adibide bat jartzearren, bada datu esanguratsu bat: kentzea aurreikusitako autobus lineetako batek, Dbusen 5. lineak, bederatzi geltoki dauzka egun Bentaberri eta Antiguan; metroak, bakarra izango du. Eta energia kontsumoari dagokionez, metroak autobusak halako bi kontsumitzen du.