Rica Asrosa Indonesiako ikerlaria materialen zientziaren inguruko doktoretza amaitzen ari da Londresko University Collegen. Garapen zientifikoa merkaturatzeak motibatzen du. Industriara eta jendearengana iristeak, ez dadin bakarrik laborategian eta arlo akademikoan gelditu, baizik eta garatzen ari direna jendeak zuzenean erabili dezan. Donostian aritu da bi hilabetez lanean, nanoGUNEn, dementzia odol-tanta batez detektatzeko gailu bat garatzen, III. Global Graphene Call Sariari esker.

MindSens enpresa proiektuaren sortzaileetako bat da Asrosa. Berria da MindSens, joan den udan hasi ziren, oraindik ez dago enpresa bezala sortua. Beraz, hagitz eskertuak daude sariagatik. «Ziztu bizian doa dena, ez genuen espero hona etortzea eta jaso dugun bultzada guztia jasotzea. Are gutxiago konpainia hemen abiatzeko aukera aztertzen aritzea», adierazi digu, pozarren, 28 urteko ikerlariak.

NanoGUNEn egin dugu hitzordua berarekin. Pozarren aurkeztu digu eraikitzen ari diren gailu iraultzailea. Etxean erabiltzeko moduko tresna eramangarri, zehatz eta merkea da, dementzia goiz diagnostikatzea posible egin dezakeena mundu osoko etxe eta kliniketan. III. Global Graphene Call Saria irabazi du proiektu horrek. CIC nanoGUNEk, BerriUpek, Grapheneak, Donostia Sustapenak eta BIC Gipuzkoak antolatutako deialdia da, grafenoa industrian eta teknologian erabiltzeko ideiak bultzatu eta erakartzeko.

DIAGNOSTIKO GOIZTIARRA

MindSens garatzen ari den gailuaren elementu gakoetako bat grafenoa da. Grafenoa erabiltzen du bere sentsoreetan, odol-tanta bakar bat erabiliz alzheimerra eta dementzia garaiz detektatzeko.

«Odolean badira proteina batzuk dementziaren adierazle direnak, eta guk horiek aztertzen ditugu dementziak gure gorputzean duen garapena ikertzeko. Sintomak agertu baino hamabost urte lehenago detekta dezakegu. Proteina horiek pilatu egiten dira urteekin eta guk pilaketa horiek monitorizatu ditzakegu», adierazi du Asrosak.

Momentuz dementzian zentratuta daude, baina uste dute etorkizunean teknologia bera erabiliz bertze eritasun batzuk ere detektatzen ahalko dituztela. «Gure odolean proteina batzuk pilatzen dituen beste mota bateko gaixotasun bat baldin badago, gai izango ginateke grafenoaren dispositibo horrekin biomarkatzaile horiek identifikatzeko. Alde batetik hardwarea dago, grafenoz egindako gailu hori, eta bestetik, softwarea, eta softwareak gai izan behar du esateko biomarkatzaile horiek maila honetan daudenean hori etorkizuneko positibo bat izan daitekeen ala negatibo bat. Softwareak ere garatu behar du horretarako».

GAILUAREN ABANTAILAK

«Laborategiko test tradizionalek ez bezala -motelak izan daitezke, garestiak, eta laborategi zentralak behar dituzte-, garatzen ari garen teknologiak minutu gutxitan ematen ditu emaitzak, zerrenda batean odol-tanta bat botata. Ez du laborategiko ekipamendu garestirik behar, ezta hura erabiltzeko teknikari prestaturik ere», nabarmendu du Rica Asrosak.

Gailu sentikor, eramangarri eta malgua egin nahi dute, mundu osoan erabiltzeko, baita baliabide gutxiko egoeretan ere, erresonantzia magnetiko bidezko irudigintza (MRI) edo laborategietako testak eskuragarri ez daudenetan.

«Oraindik ez dago dementziarako sendabiderik, baina gailuak oso diagnostiko aurreratua egiteko aukera emango luke. Horrek tratamenduan lagun dezake. Zenbat eta lehenago diagnostikatu, tratamendu hobea eman ahalko da orokorrean, eta prozesua hobea eta luzeagoa izan dadin laguntzen ahalko da. Egun batean sendabiderik lortzen baldin bada, erreminta bat egongo da modu oso aurreratu batean diagnostiko hori egiteko. Hala, sendabide hori ere eraginkorragoa izango da lehenago hartzen dugulako», azaldu du ikerlariak.

HURRENA, PROBA KLINIKOAK

Ordenagailuan erakutsi digu egin nahi duten gailuaren diseinua. Grafenozko dispositiboarekin eta detekzio sistemarekin frogak egiten ari dira gailua gehiago garatzeko. Dagoeneko testak baliozkotu dituzte giza odolarekin, laborategian. Hurrengo pausoa klinikako probak pasatzea izanen da. Ospitaletan probak egin beharko dituzte dispositiboarekin, ikusteko benetan ari diren detektatzen detektatu behar dutena. Horietan zuzenean hartuko dute pertsonen odol tanta, gero aztertzeko.

Hori egin bitartean, diseinua garatzen ari dira, txikiagoa egiteko. Izan ere, grafenozko dispositiboa laborategian irakurketa egiteko erabiltzen diren makina handi batzuetara konektatu behar da. Orduan, laborategiko dispositibo hori txikitzen ari dira, irakurketa hori egin ahal izateko beraien dispositiboan bertan.

Fase klinikoa pasa ondoren, ideia da dispositiboa nahiko prest edukitzea aurrera egiteko eta zabaltzeko. Datorren urtearen erdian bukatuko dute laborategiko etapa. Gero, proba klinikoekin hasiko dira. Urtebete edo bi urte artean iraunen dute horiek, eta dena ongi badoa, hiru urteren buruan gailua merkaturatuko dute.

Enpresa Donostian hasteko aukera

Britainia Handiko, Suediako eta Indonesiako sei profesionalek osatzen dute MindSens. Diziplina anitzekoak dira eta bakoitzak bere zeregina du: exekutiboa, negozioaren garapena, produktuaren diseinua, softwarearen garapena eta I+G. Distantzian lan egitera ohituak badaude ere, gustura hartu dute sariaren aukera.

Donostia Sustapenaren bidez, Ekinen hartu dituzte bi hilabetez. NanoGUNEra etorri ahal izan dira behar zituzten testak eta garapenak egiteko. Grapheneak grafenozko transistoreak (GFET) eman eta hauek Mindsensen esperimentu eta protokoloen arabera moldatzeko aukera eman die, behar dituzten biomarkatzaileak antzemateko. Gainera, enpresa ikuspuntutik, BerriUP enpresa azeleragailuak garapenerako aholkularitza eta babesa eskaini die. Orain, enpresa Donostian abiatzeko aukera aztertzen ari dira. Horretarako, bai Sustapenarekin eta bai BIC Gipuzkoarekin, ikusten ari dira zer laguntza egon litezkeen enpresa hemen hasiz gero, BICen estrategia ere badelako interesgarriak izan daitezkeen proiektuak identifikatzea eta hasiera horretan bidelagun izatea.M. I. G.