Aurtengo Bizkargi Egunak mendi honetako frontean hil ziren Amaiur Batailoiaren Gabiriako sei gudariak gogoratu ditu omenaldi batekin, Euskal Gudarostearen eta tropa faxisten arteko borrokaren hasieraren 85. urteurrenean.

Ehunka pertsona igo dira igande honetan Bizkargi mendiaren gailurrera egin den memoria-ekitaldira. Horien artean, 70 bizilagun baino gehiago joan dira Gabiriatik eta horietako 11 bizikletaz joan dira.

Duela 85 urte hildako Luis eta Simon Altzueta anaiak, Joxe Mari Gabiria, Joxe Apaolaza, Ramon Igartzabal eta Jexux Izagirre sei gabiriarrei omenaldia egin ondoren, Gaizka Arangurenek eta Iñigo Santxok hartu dute hitza. Arangurenek paralelismo bat egin nahi izan du Amaiur batailoiaren eta izena hartu zuten herriko gazteluaren artean, eta biek herri honen erresistentzia sinbolizatzen dutela nabarmendu du.

Bestalde, Santxok Amaiur batailoia osatu zuten gabiriarren ibilbidearen errepaso historikoa egin du, 1936ko irailean Gabiriako partidatik Laredon tropa italiarrek harrapatu zituzten arte, erretiratzen ari zirenean. Aurreko esperientzia militarrik gabeko gazte talde bat zen, estatu-kolpearen ondoren herriaren defentsan parte hartu zutenak, eta geroago Euskal Herrian zehar ibili ziren tropa faxisten aurka borrokatzeko.

Gernikan, 1936ko udazkenean, boluntario gisa sartu ziren Amaiur Batailoia osatuz, 1522an 200 nafarrek gaztelua defendatu zuten gogoratzeko. «Oraindik ere ez zekiten eurek ere ausardia handiak eduki zituztela», azaldu du Santxok.

Kandido Saseta komandantearen agindupean, Urduñako frontean lehen garaipena lortu zuten, baina 1937ko otsailaren 5ean Asturiasera joateko agindua jaso zuten: «Oso polemikoa izan zen. Abertzaleek ez zuten Espainiara joan nahi, esaten zuten hemen borrokatu behar zutela, baina Madriletik esan zitzaien ez bazuten Espainiako frontean borrokatu behar, eurek ere utzi egingo zutela hemengo frontea». Beraz, Sasetarekin, Amaiur eta Euzko Indarra batailoiak Asturiasen ibili ziren eta han aurkitu zuten «antolaketarik ez ikaragarria». Besteak beste, Saseta komandanteak heriotza aurkitu zuen han.

1937ko martxoaren 28an Bilbora bueltatu ziren, eta handik mugitu ziren Bizkaiko leku ezberdinetara, maiatzera arte. Maiatzaren 9an Bizkargira joateko deitu zieten. «Eraso gogorrak egiten ari ziren faxistak eta Amaiur Batailoiko gudariak zuzen igo ziren goraino, Espainiako bandera kentzeko eta ikurriña jartzeko», gogoratu du Santxok.

Bizkargi gain hau batzuetan abertzaleen esku eta beste batzuetan faxisten esku egon zen maiatzaren 14ra arte. Egun honetan, Alemaniako abiazioak bonbardatu zuten eta sei gabiriarrak hil zituen. «Kolpe oso gogorra izan zen, baina batailoiak segitu zuen: egon ziren Larrabetzun, Armintzan, Areetan, Algortan, Deustun, Artxandako frontean, berriro Deustun eta azkenean Alonsotegin. Gero eta atzeraka, Castroraino. Uztailean Laredon joan ziren eta militar italiarrek harrapatu zituzten».

Herri duin bat

Azkenean, Santxok memoria historikoaren bi oinarriak aipatu ditu: «oroimena eta heziketa». «Herri duin bat da urtero Bizkargi bezala toki batean hildako gudariengatik ekitaldiak antolatzen dituena. Herri duin bat da Gabiritik Larrabetzuraino gazteak bizikletaz etortzen direnean. Herri duin bat da gazte independentistek Lemoan, Buruntzan eta Areetan gurutze faxistak botatzen dituztenean. Eta Parlamentu bat ez da duina memoria historikoaren legea Parlamentu horretan trabatuta daukatenean», aldarrikatu du Santxok.

Txalapartariak eta Etxahun Lekue, Onintza Enbeita eta Xabier Arriaga 'Txiplas' bertsolariak ere izan dira ekitaldian. Bereziki hunkigarria izan da, halaber, Euxebio Igartzabalen bertsoa, Ramón Igartzabal gudariaren hiloba zena, Bizkargi mendiaren gailurra lehen aldiz zapaltzen zuena: «Talde bat irten Gabiritik / herria salbatu asmoz. / Bueltan etorri ez ziren haien / ordezkoak hemen gatoz».